ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ ΠΕΡΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ (+ ιερομ. Αθανασίου Φακίνου)

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ

 
(Τόν Μάϊο τοῦ 1968, ἡ Ἀνωτέρα Ἐκκλησιαστική Σχολή Πατρών, στήν ὁποία τότε φοιτοῦσε ὁ ἱερομόναχος  Πατήρ Ἀθανάσιος Φακίνος, πραγματοποίησε προσκυνηματική ἐκδρομή στό Ἅγιο Ὅρος. Ὁ Διευθυντής τῆς Σχολῆς εἶχε ἀναθέσει στόν π. Ἀθανάσιο νά συντάξει μία  περιληπτική ἐνημερωτική γιά τό Ἅγιο Ὅρος ἐργασία, πού τή διάβασε μέσα στό λεωφορεῖο, καθώς ὅλοι οἱ ἱεροσπουδαστές μέ κάποιους συνοδούς καθηγητές, πορεύονταν τότε πρός «τό Περιβόλι τῆς Παναγίας». )

ΕΙΣΑΓΩΓΗ  ΠΑΤΡΟΣ  ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ( Μάιος  1968).

    Ἀληθινά, ὀφείλομεν μυρίας δόξας καί εὐχαριστίας εἰς τόν Δωρεοδότην καί Πανάγαθον  Κύριον, καθώς καί εἰς τήν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον, διότι παρά τάς τόσας δυσκολίας, αἵ ὁποῖαι ὡς ἀνυπέρβλητον τεῖχος ὠρθώθησαν διά νά ματαιώσουν τήν ἀξιολογωτάτην ἐκδρομήν ταύτην, ἰδού τώρα χάριτι καί εὐδοκία Αὐτῶν, αἰσίως πορευόμεθα πρός πραγματοποίησιν ταύτης.

  Ἐπίσης θά ἦτο σοβαρά παράληψις τό νά μήν εὐχαριστήσωμεν τόν πρωτοστατήσαντα καί δραστηρίως ἐργασθέντα πρός ἐπιτυχίαν αὐτῆς  π. Μιχαήλ καί τόν ἀπουσιάζοντα Δ/ντήν τῆς Σχολῆς, διότι καί αὐτός συνήργησε ζωηρῶς διά τήν πραγματοποίησίν της. Ἐπίσης θερμᾶς εὐχαριστίας ὀφείλομεν καί εἰς  τόν ἐξαίρετον καθηγητήν μᾶς κ. Πανίτσαν, ὅστις ποικιλοτρόπως καί μετά ζήλου συνηργάσθη διά τήν ἐπιτυχίαν τῆς ἐκδρομῆς ταύτης.

  Τέλος δέ καί εἰς ὅσους ἄλλους κυρίους συνέβαλον εἰς τήν ἐπιτυχίαν αὐτῆς καί τούς μεθ’ ἠμῶν συνεκδρομεῖς ἀξιοτίμους κυρίους, τῶν ὁποίων ἡ παρουσία ἰδιαιτέρως μᾶς τιμᾶ καί ἐνισχύει.

(  Ακολουθεί τό  κείμενο τῆς  ἐργασίας τοῦ Πατρός Ἀθανασίου πού στή συνέχεια διάβασε μετά  τήν παραπάνω  ΕΙΣΑΓΩΓΗ  )

  

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ ΠΕΡΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ

   Ὑπάρχει χώρα εἰς τόν κόσμον , τό ὅρος Ἄθως, τό ὁποῖον ὡς λέγει ὁ βυζαντινός Ἱστορικός Γρηγορᾶς, εἶναι ἄξιον μεγάλου θαυμασμοῦ. Ἔχει θαυμασίαν εὐκρασίαν ἀέρος καί κοσμεῖται μέ παντός εἴδους χλόην καί λούεται ἀπό καθαρᾶς ἀκτίνας τοῦ ἡλίου καί μέ δένδρα πολυειδή στολίζεται καί μέ ἄλση καί μέ λειμώνας ποικίλους.  Ἄλλ’ ὁ πλοῦτος καί τό κάλλος τοῦ φυσικοῦ περβάλλοντος τοῦ Ὅρους, συμπληροῦται ὑπό ἑτέρου, ἀνεκτιμήτου λαμπρότητος πλούτου, ἱστορικοῦ, ἀρχιτεκτονικοῦ, ζωγραφικοῦ, μουσικοῦ, ποιητικοῦ καί προπαντός πλούτου ἁγιότητος.

  Μέ ἄλλα λόγια, ἐκεῖ συρρέουν ὅλα τά γνωρίσματα τῆς ἀρετῆς τῆς ἀλόγου καί λογικῆς φύσεως. Ἐκεῖ ἡ ποικιλία καί ἡ ὡραιότης τῶν ἀνθέων καί δένδρων ἁμιλλῶνται τήν ποικιλίαν καί ὡραιότητα τῶν καλλιεργουμένων ἀρετῶν εἰς τάς ψυχᾶς τῶν μοναχῶν. Ἐκεῖ  τό ἄρωμα τῶν θυμιαμάτων καί τῶν ἁγίων προσευχῶν σμίγει μέ τό ἄρωμα τῶν λουλουδιῶν καί φθάνει ὡς ὀσμή εὐωδίας πνευματικῆς ἕως τοῦ θρόνου τοῦ Παμβασιλέως Χριστοῦ. Ἐκεῖ αἵ συνεχεῖς ψαλμωδίαι καί ὕμνοι τῶν μοναχῶν, συναγωνίζονται μέ τό ἀδιάκοπο κελάϊδημα τῶν πουλιῶν, ὥστε ἀμφοτέρων ὁ ὕμνος νά ἀποτελεῖ εὐγνώμονα καί ἀκατάπαυστον  δοξολογίαν τῶν ἐμψύχων καί ἀψύχων κτισμάτων πρός τόν Μεγάλον Πατέρα, Καλλιτέχνην καί Δωρεοδότην Δημιουργόν. Ἐκεῖ ἡ ἁγνότης καί τό παρθένον τῆς φύσεως συνυπάρχει μέ τήν ἁγνότητα καί παρθενίαν τῶν μοναχῶν ,ὥστε ὁ ἱερός οὗτος καί πάγκαλλος τόπος, καθίσταται δικαίως τό «Περιβόλιον τῆς Παναγίας».

  Δέν ὑπάρχουν ἐκεῖ φωνασκίαι γυναίων καί ἀκόλαστον ὄμμα, οὔτε δημόσιαι ἐμπορίαι καί ἀγοραί καί δικαστικοί ἀγῶνες καί ρητορική, ἀλλ’ οὔτε δουλεία καί αὐθεντία χωρίζει τόν βίον, ἀλλ’ ἰσότης καί μετριότης φρονήματος καί σεμνότης ἤθους καί εὐγένεια δικαιοσύνης, κοσμοῦν τόν χῶρον ἐκεῖνον, καί ὄλαι αἵ ἀρεταί, ὅσαι  δημιουργοῦν οὐρανίαν ἐπί τῆς γής πολιτείαν.

  Τό Ἅγιον Ὅρος μέ τάς μεγάλας αὐτοῦ μονάς, μέ τά πολιάριθμα μετόχια καί  κελλία καί ἀσκητήρια, μέ τόν βυζαντινόν καί  ἰδιόρυθμον τρόπον ζωῆς καί σήμερον παρουσιάζει μοναδικόν φαινόμενον ἱστορικῆς ἀναβιώσεως τῶν παλαιῶν χρόνων.

  Ἐκεῖ ἐπί 10 συνεχεῖς περίπου αἰώνας ἀνεπτύχθη καί ἐμεγαλούργησεν μία μοναχική πολιτεία περικοσμουμένη μέ μεγάλας ἀρετᾶς , ἑξασκήσασα ἰσχυροτάτην ἐπίδρασιν εἰς ὅλον τόν βυζαντινόν βίον καί ἐν γένει εἰς ὅλην τήν νεωτέραν ἰδίως Ἑλληνικήν Ἱστορίαν.

  Δυσκόλως θά ἠδύνατο νά εὑρεθεῖ εἰς ὁλόκληρον τήν οἰκουμένην, ἄλλη χώρα τόσον πλουσία καί ποικίλη εἰς φυσικᾶς καί ἠθικᾶς καλλονᾶς, προσελκύουσα οὕτω παγκόσμιον, ζωηρόν καί ἀδιάπτωτον ἐνδιαφέρον, ὡς ἡ χερσόνησος τοῦ Ἄθω. Πλήθη ἀναρίθμητα εὐσεβῶν προσκυνητῶν, φυσιολατρῶν ἐκδρομέων, φυσιοδιφῶν, ἱστορικῶν, ἀρχαιολόγων, παντοίων ἐπισκεπτῶν καί περιέργων τουριστῶν, ἀλλοδαπῶν καί ἡμετέρων, ἰδίως ἀπό τῆς Τουρκοκρατίας καί ἐντεῦθεν, ἤρχισαν νά ἐπισκέπτονται συνεχῶς αὐξανόμενοι, τό Ὅρος, διά νά ζήσουν ἐπ’ ὀλίγον εἰς τό βυζαντινόν παρελθόν, νά ἀπολαύσουν τάς ἀγρίας καί ὑπερόχους φυσικᾶς καλλονᾶς, νά προσκυνήσουν τά πολυάριθμα Ἱερά Λείψανα καί Μνημεῖα, νά θαυμάσουν τά κομψοτεχνήματα τῆς ὑπομονῆς, τήν παντοδύναμον πίστιν, τόν ἠρωϊσμόν, τήν αὐταπάρνησιν, τήν καθαρότητα τοῦ βίου τῶν ἀσκητῶν καί νά ἐπιτύχουν δί’ἑαυτούς κάποιαν πνευματικήν ἀναγέννησιν ἤ ἀνάτασιν διά τήν τελειότητα καί ἐπικοινωνίαν πρός τό θεῖον .

  Ἐπίσης εἰς αὐτό προσέρχονται καλλιτέχναι διάφοροι, διά νά σπουδάσουν τά ἔργα τῆς βυζαντινῆς τέχνης (Γλυπτικῆς, Ζωγραφικῆς , Ἀρχιτεκτονικῆς, Μουσικῆς, Ὑμνογραφίας κ.λ.π.). Εἰς τάς βιβλιοθήκας δέ καί μουσεῖα τῶν Ι. Μονῶν τοῦ Ὅρους, φυλάσσονται δυσαρρίθμητα καί ἀνεκτιμήτου ἀξίας χειρόγραφα καί κώδικες ἱστορικοί, παντοίου περιεχομένου, εἴτε θρησκευτικοῦ ἤ τῆς θύραθεν σοφίας καί ἐπιστήμης, καθώς καί ποικίλα βαρύτιμα ἀντικείμενα, τά ὁποῖα ἐν καθ’ ἕκαστον ἀποτελεῖ  ἀρχαιολογικόν ἀλλά καί πραγματικόν  θησαυρόν. Τούς ἀνεκτιμήτους λοιπόν αὐτούς θησαυρούς τοῦ Ὅρους, δυστυχῶς μόνον κατά τήν τελευταίαν 30 ἐτίαν ἤρχισαν νά ἐκτιμοῦν δεόντως οἱ ἁρμόδιοί του Ἑλληνικοῦ Κράτους, ἀλλά καί τῶν μονῶν, ἀφυπνιζόμενοι ὑπό ξένων εἰδικῶν. Ἀποτέλεσμα τῆς ὀλιγορίας τῶν ἀνωτέρω ὑπευθύνων, ἦτο νά κλαποῦν ὑπό ἀνεντίμων ξένων ἐπισκεπτῶν καί ἐξ ἡμετέρων ἀρχαιοκαπήλων ,πλεῖστοι ἐκ τῶν θησαυρῶν οὔτων, ἐνῶ ἄλλοι κατεστράφησαν ἐξ ὑγρασίας ἤ ἄλλων δυσμενῶν συνθηκῶν καί πάρα πολλοί ἀπετεφρώθησαν μαζί μέ τεραστίας ἐκτάσεις δασῶν.

  Καταπίνοντας τήν ἐθνικήν καί θρησκευτικήν μας πίκραν, διά τήν ἀπώλειαν τόσων πολυτίμων θησαυρῶν, λαμβάνοντας τά παθήματα ὡς μαθήματα, ἄς παρηγορηθῶμεν μέ τήν σκέψιν, ὅτι ἀπομένουν ἀκόμη ἀρκετοί ἐξ αὐτῶν ἀλώβητοι  καί ἀκέραιοι, τώρα ὑπό μεγάλην ἀσφάλειαν καί ἐπίβλεψιν.

  Ἡ Ἱστορία τοῦ Ὅρους ἀρχίζει ἀπό τό 493 π.Χ., μέ τό γνωστόν γεγονός τῆς καταστροφῆς τοῦ ὑπό τόν Μαρδόνιον περσικοῦ στόλου, εἰς τάς βραχώδεις καί κρημνώδεις ἀκτᾶς τοῦ Ἄθωνος. Ἐπειδή κατά τήν Χριστιανικήν ἀντίληψιν οὐδέν τυχαῖον ἐπί τῆς Γής, ἀλλά πάντα ὑπό τοῦ Κυρίου κατευθύνονται, ἔχομεν τό δικαίωμα νά παραδεχθῶμεν, ὅτι ἐφ’ ὅσον ὁ Ἄθως εὐθύς ἐξ ἀρχῆς τῆς ὑπάρξεώς του προωρίζετο νά καταστεῖ τό προπύργιον τοῦ Πνεύματος καί τῆς Ὀρθοδοξίας, ὁ φάρος τῆς ἀληθείας καί τοῦ πολιτισμοῦ, καί τότε μέν ἀπέβη ἐπεμβάση τῆς Θείας  Προνοίας, ὁ καταστροφεύς τῶν βαρβάρων Περσῶν, προασπιστής τοῦ Ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ, τοῦ Πνεύματος καί τῆς ἀληθείας, τῶν πολυτιμοτάτων τούτων ἀγαθῶν, ἄτινα ἑξαιρετικῶς ὑπό τῶν Ἑλλήνων καί εἰς ἑλληνικήν γῆν ἀνεπτύχθησαν, ἐλαμπρύνθησαν καί διετηρήθησαν.  Ἀργότερον δέ καί ἕως τῆς σήμερον , τό Ἅγιον Ὅρος κατέστη τό κέντρον καί ἡ ψυχή τῆς Ὀρθοδοξίας , ὁ θεματοφύλαξ τοῦ μοναχισμοῦ καί τοῦ βυζαντινοῦ πολιτισμοῦ.

  Ὀλίγα ἔτη μετά τήν καταστροφήν τοῦ περσικοῦ στόλου,κατά τό 480 π.Χ., ὁ Ξερξης ἐπεχείρησε δευτέραν ἐκστρατείαν κατά τῆς Ἑλλάδος. Ἐνθυμηθεῖς τήν συμφοράν τοῦ Μαρδονίου παρά τόν Ἄθω, ἀπεπειράθη εἰς τήν ἀρχήν τῆς χερσονήσου αὐτοῦ, νά κατασκευάσει ἐπί τῆς ξηρᾶς, διώρυγα ἤ διελκυστήρα διά νά διαπεράση τά πλοῖα τοῦ εἰς τήν δυτικήν παραλίαν . Τά ἴχνη τῆς διώρυγος αὐτῆς τοῦ Ξερξου διακρίνονται  μέχρι σήμερον.

  Ἐπί τῆς θέσεως ὅπου κεῖται σήμερον ἡ Ἱερισσός ἤ ἄλλως λεγομένη Κάστρον, ἱδρύθη κατά τό ἔτος 148 π.Χ. ἡ  Ἀπολλωνία. Γνωρίζομεν δέ ἐκ τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὄτι  τήν Ἀπολλωνίαν ἐπεσκεύθη ὁ Ἀπόστολος  Παῦλος πορευόμενος εἰς Θεσσαλονίκην. Εἰς μνήμην δέ τοῦ  Ἄπ. Παύλου ἐκτίσθη εἰς Ἀπολλωνίαν Ναός, τοῦ ὁποίου σώζονται μέχρι σήμερον διάφορα ἀρχαῖα λείψανα.

 

Αἵ πρῶται βέβαιαι πληροφορίαι περί τοῦ Χριστιανικοῦ πλέον Ἄθωνος, ἀναφέρουν ὅτι κατά τόν 4ον μ.Χ. αἰώνα κατώκουν εἰς αὐτόν Χριστιανοί. Ὡς πρῶτος ἡσυχαστής, φέρεται κατά  τά τέλη τοῦ 7ου αἰῶνος, ὁ Ὅσιος Πέτρος ὁ Ἀθωνίτης. Μετ’ αὐτόν ἀνεπτύχθησαν οἱ πρῶτοι ἀρχαιότατοι μοναχικοί συνοικισμοί, ἀποτελούμενοι ἀπό ὀλίγας προχείρους καλύβας ἤ σπήλαια. Οἱ συνοικισμοί οὗτοι, ηὐξάνοντο ἔκτοτε συνεχῶς, εἰς τελειότερα οἰκήματα καί εἰς ἀριθμόν. Ἀλλά ἐπειδή οἱ ἠσυχασταί ὑφίσταντο πολλᾶς συμφορᾶς καί λεηλασίας ἐξ ἐπιδρομῶν Σαρακηνῶν καί Ἀράβων πειρατῶν, ἠναγκάζοντο νά ἀποτραβῶνται εἰς τό ἐσώτερόν της χερσονήσου, εἰς δύσβατα καί ἀπόκρημνα μέρη, συνεχίζοντες ἐκεῖ  τόν βίον τῆς ἀσκήσεως. Παρά τάς ἐπιδρομάς τῶν κουρσάρων τοῦ Αἰγαίου προσήρχοντο συνεχῶς νέοι ἐρασταί τῆς ἐρημικῆς ζωῆς.

  Κατά τό δεύτερον ἥμισύ του 9ου αἰῶνος, ὁ Ἰωάννης Κολοβός, ἔκτισε τό πρῶτον μοναστήριον τοῦ Ἄγ. Ὅρους ,εἰς τό βορειοτερον αὐτοῦ μέρος, τό καλούμενον Μεγάλη Βίγλα. Τότε περίπου ἐχωρίσθησαν τά σύνορα μεταξύ Ἄθωνος καί Ἱερισσού καί ἀπηγορεύθη ἡ εἴσοδος εἰς τόν Ἄθωνα τῶν λαϊκῶν καί τῶν ποιμένων, οὕτως ὥστε ὁ κυρίως λεγόμενος Ἄθως, ἔμεινεν ἀποκλειστικῶς τόπος ἀσκητῶν, τόπος προσευχῆς καί οἰκητήριον  Ἁγίας  ζωῆς.

  Ἤδη τήν ἐποχήν  αὐτήν ,οἱ πρῶτοι βασιλεῖς τῆς Μακεδονικῆς Δυναστείας, εἶχαν ἐκδώσει χρυσόβουλα ἔγγραφα, ἐξασφαλίζοντα τά προνόμια τῶν. Ἕως τότε ὁ Ἄθως δέν ὠνομάζετο ἀκόμη Ἅγιον  Ὅρος, ἡ δέ πρώτη διοίκησις τοῦ ἀσκητικοῦ αὐτοῦ συνοικισμοῦ ὠνομάζετο: « Καθέδρα τῶν Γερόντων ». Αὔτη ἀπό τά τέλη  τοῦ 9ου αἰῶνος μετετέθη εἰς τάς Καρυᾶς καί ἀρχηγός αὐτῆς ἦτο ὁ ΠΡΩΤΟΣ.  Ἐξ αὐτοῦ ἡ Διοίκησις ἐπωνομάσθη ΠΡΩΤΑΤΟΝ, τό γνωστόν ἕως τῆς σήμερον.

  Μετά τό 959, ἐπί Κῶν/νοῦ 7ου τοῦ Πορφυρογεννήτου, ἐμφανίζεται εἰς τό Ἅγιον Ὅρος, ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, ὁ ἐπικληθεῖς ἀργότερον Ἀθωνίτης. Οὗτος, ἦτο προικισμένος μέ πλούσια ψυχικά χαρίσματα καί πολλά τάλαντα ὑπό τῆς Θ. Προνοίας. Ὡς λαϊκός-κοσμικός διακρινόμενος διά τό λαμπρόν του χαρακτῆρος του καί ἔχων στενώτατον σύνδεσμον φιλίας μετά τοῦ στρατηγοῦ Νικηφόρου Φωκᾶ, κατέφυγεν κρυφίως εἰς τό Ὅρος , διά νά γίνη ἡσυχαστής , πρός μεγάλην λύπην τοῦ φίλου του Φωκᾶ. Ἔζη εἰς ἐρημικόν  κελλίον, ὅπου ἀντέγραφε ἱερά βιβλία καί παλαιά χειρόγραφα - ὡς ἔχων ἀρτίαν παίδευσιν - καί ἐπώλει αὐτά εἰς τάς Καρυᾶς, διά νά κερδίζη τά πρός τό ζῆν. Ἀργότερον συμπαρέλαβε μεθ’αὐτοῦ καί ἄλλους μοναχούς , μεταξύ τῶν ὁποίων ἀναφέρονται : ὁ Καλλιγράφος Ἰωάννης καί ὁ Μαΐστωρ.

  Ἀργότερον ὁ Ἀθανάσιος ἐγκατέλειψε προσωρινῶς τό Ὅρος καί μετέβη εἰς Κρήτην, ὅπως συναντήση καί ἐνισχύση ἠθικῶς τόν φίλον του στρατηγόν Νικηφόρον Φωκᾶν, εἰς τήν ἐκκαθάρισιν τῆς Κρήτης ἀπό τούς Σαρακηνούς. Μετά τήν ἐπιτυχίαν τῆς ἐκκαθαρίσεως, ἐπέστρεψεν εἰς τό Ἅγιον Ὅρος. Τότε ὁ στρατηγός καί ἐν συνέχεια Αὐτοκράτωρ Νίκ. Φωκᾶς, γεμάτος εὐγνωμοσύνη πρός τόν Ἀθανάσιον καί σκεπτόμενος κάποτε νά μονάση ἐκεῖ, ἔστειλε μεγάλα χρηματικά ποσά εἰς τόν Ἀθανάσιον, ὁ ὁποῖος ἔκτισε τήν περίφημον Μεγίστην Λαύραν.

  Ἔκτοτε ἀρχίζει ἡ κυρίως ἱστορία τοῦ Ἁγίου Ὅρους , ὡς συστηματικῆς μοναστικῆς Πολιτείας. Ὁ Ἀθανάσιος συνήντησε πολλᾶς καί ποικίλας δυσκολίας διά τήν ἀνέγερσιν τῆς Λαύρας. Δυσκολίας ἐκ τοῦ ἀνωμάλου καί ἀποτόμου ἐδάφους ,δυσκολίας ἐκ τῆς πυκνῆς βλαστήσεως, ἐκ τῆς ἀνπαρκείας τοῦ ὕδατος, ἀλλά προπάντων ἀπό τούς παλαιούς ἀσκητᾶς, οἵτινες κατ’ οὐδένα λόγον ἤθελον νά κτισθοῦν οἰκοδομαί καί μάλιστα μεγαλοπρεπεῖς, θεωροῦντες αὐτᾶς ὡς πολυτέλειαν καί νεωτερισμόν.

  Λέγεται,ὅτι ἡ Ὑπεραγία Θεοτόκος ἐνισχύουσα τόν Ἀθανάσιον, ἐνεφανίσθη εἰς αὐτόν, ὑποσχεθεῖσα τήν ὑψηλήν καί κραταιάν προστασίαν της, καθώς ὅτι καί  θαυματουργικήν ἀνάβλυσιν ὕδατος ἐπραγματοποίησεν.

  Ἡ ἀντίδρασις δέ τῶν παλαιῶν ἀσκητῶν  ἔγινε ἀκόμη σφοδροτέρα μετά τήν δολοφονίαν τοῦ Νίκ. Φωκά ὑπό τοῦ Ἰωάννου Τσιμισκῆ τό 969. Ἀλλ’ ὁ Τσιμισκής γνωρίζων ἤδη τήν ἀξίαν τοῦ Ἀθανασίου, δέν ἐπείσθη εἰς τάς κατ’αὐτοῦ κατηγορίας, οὔτε ἐνήργησεν αὐταρχικῶς. Διά τοῦτο ἀπέστειλεν τόν Εὐθύμιον , Ἡγούμενον τῆς Μονῆς Στουδιτῶν , ἴνα ἐκπροσωπήση  τόν  Αὐτοκράτορα καί ἐξεύρη δικαίαν λύσιν τῶν διαφορῶν. Οὕτω ἐπραγματοποιήθη σύναξις πάντων τῶν μοναχῶν καί ἐπελύθησαν αἵ διαφοραί, μέ ἀποτέλεσμα νά δικαιωθῆ μᾶλλον ὁ Ἀθανάσιος καί νά συνταχθῆ, ἐπικυρωθέν αὐτοκρατορικῶς, τό πρῶτον περίφημον Τυπικόν του Ἄγ. Ὅρους.  Δί ’ αὐτοῦ ἐρυθμίζετο δί’  ὁρισμένων κανόνων ἡ ζωή τῶν μοναχῶν καί αἵ σχέσεις τῶν Κοινοβίων.

  Ὁ Ἀθανάσιος, ὄχι μόνον οἰκοδομᾶς ἀνήγηρεν , κελλία καί ἐκκλησίας ἀλλά καί λιμένα κατεσκεύασεν  καί ἀποθήκας. Ἐφύτευσεν ἀμπελώνας , ἔσπειρεν ἀγρούς, ἐκαλλιέργησεν τήν γῆν,  ἔφερεν ὕδωρ δί’ ὑδραγωγείων, ζῶα καί γεωργικά ἐργαλεῖα διά τάς ἐργασίας τῶν μοναχῶν. Ἡ φήμη καί αἴγλη τοῦ Ἀθανασίου προσήλκυσεν πλήθη μοναχῶν τεχνιτῶν καί καλλιτεχνῶν εἰς τήν Λαύραν. Ἀπό τότε ἡ εὐσέβεια τῶν μοναχῶν ἀρχίζει νά δημιουργῆ τά ὑπέροχα μνημεῖα τῆς λειτουργικῆς, θρησκευτικῆς τέχνης, τά πολυποίκιλα καί τόσον σπουδαία ἀκόμη καί σήμερον. Ἐκ τῶν ἀνωτέρω διαπιστώνομεν ὅτι ὁ Ἀθανάσιος ἀνεδείχθη ὄχι μόνον ἀπαραμίλλου ἀρετῆς μοναχός,  ἀλλά καί ἐκπολιτιστῆς σπουδαῖος.

  Ἀπό τοῦ 12ου αἰῶνος ὁ Αὐτοκράτωρ Ἀλέξιος Κομνηνός ὁ  Α΄, ἐξέδωκεν χρυσόβουλλον , διά τοῦ ὁποίου ἡ ἀνεπίσημος φερομένη ὀνομασία τοῦ Ἄθω, «Ἅγιον Ὅρος» ἐπισημοποιεῖται, ὥστε εἰς τό ἑξῆς νά ὀνομάζεται οὕτω.

    Εὐθύς μετά τόν Ἀθανάσιον , τόν ἴδιον ἀκόμη αἰώνα ( 10ον), ἤρχισαν αἵ ἀνοικοδομήσεις καί ἑτέρων μονῶν, ὡς λ.χ. τῆς Μονῆς Ἰβήρων. Ταύτην ἔκτισεν ὁ μοναχός Ἰβηρ στρατηγός Ἰωάννης Τορνίκιος, ἐνισχυθεῖς οἰκονομικῶς δί’ αὐτοκρατορικῶν δωρεῶν, ἐξ’ αἰτίας πολιτίμων τοῦ στρατιωτικῶν ὑπηρεσιῶν εἰς τόν ἀνήλικον ἀκόμη Αὐτοκράτορα Βασίλειον τόν Β.  Ἴβηρες δέ ἐκαλοῦντο οἱ κατοικοῦντες τήν περιοχήν τῆς Γεωργίας παρά τόν Καύκασον.

  Ἡ Μονή Ἰβήρων εἶναι ἀφιερωμένη εἰς τήν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου, ἔχουσα καί τήν θαυματουργόν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Πορταϊτίσσης.

  Ἐν συνέχεια εἰς τό πεδίον τῶν βάτων, ἐκτίσθη ἡ Μονή Βατοπεδίου, τόν ἴδιον αἰώνα καί αὐτή, ἀφιερωμένη εἰς τήν Θεοτόκον.

  Αὖται δέ αἵ τρεῖς Μοναί, ἤτοι τῆς Μεγίστης Λαύρας, τῶν Ἰβήρων  καί τοῦ Βατοπεδίου, εἶναι σπουδαιότεραι καί ἐπισημότεραι κατά τήν τάξιν.

  Ἐπακολουθοῦν , μεσοῦντος τοῦ 10ου αἰῶνος, αἵ  ἀνεγέρσεις τῶν Ἱερῶν Μονῶν Ἁγίου Παύλου καί τοῦ Ξηροποτάμου . Κατά τά τέλη τοῦ 10ου αἰῶνος φαίνεται ὅτι ἱδρύθη καί ἡ Μονή Ξενοφῶντος. Ἀρχάς τοῦ 11ου αἰῶνος ἱδρύεται ἡ Μονή Κωσταμονίτου καί ἀργότερον ἡ Μονή Δοχειαρίου. Ἐντός του 11ου αἰῶνος ἰδρύθησαν ἐπίσης καί αἵ Μοναί Ἐσφιγμένου, Καρακάλου,  Φιλοθέου καί Ζωγράφου. Τόν 12ον αἰώνα ἀρχίζει ὑπό Ἑλλήνων ἡ ἀνοικοδόμησις  τῆς Μονῆς Παντελεήμονος ἤτοι τῆς γνωστῆς σήμερον Ρωσικῆς Μονῆς. Πολύ ἀργότερον, μέ τήν ἄφιξιν τῶν Ρώσων μοναχῶν, διά τήν τελειοποίησιν τῆς ὀγκοδεστάτης ταύτης Μονῆς, διετέθησαν ὑπό τῶν Τσάρων μυθώδη ποσά, ὄχι τόσον ἐκ θρησκευτικῆς εὐλαβείας, ὅσον διά λόγους γοήτρου, ἐπιδείξεως καί ἐπεκτάσεως τοῦ Σλαβισμοῦ εἰς τήν Ἑλληνικήν Χερσόνησον. Ἀλλ’ ὁ Κύριος, οὐ μυκτηρίζεται καί τοιαῦτα ἔργα δέν εὐωδοῦνται.

   Περί τά τέλη τοῦ 12ου αἰῶνος , ἱδρύθη καί ἡ Σερβική  Μονή Χιλανδαρίου ὑπό τοῦ μεγάλου ζουπάνου τῆς Σερβίας Στεφάνου Ρεμάνια καί τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Ρουστικοῦ, μετονομασθεῖς ὁ μέν πρῶτος Συμεών, ὁ δέ δεύτερος Σάββας.

  Ἀκόμη κατά τόν 12ον αἰώνα, ἱδρύθη καί ἡ Μονή Κουτλουμουσίου, ὑπό τινός ἀπογόνου του Τούρκου Κουτλουμούς, ἀσπασθέντος τόν Χριστιανισμόν.

  Κατά τούς ἑπομένους αἰώνας 13ον καί 14ον ἰδρύθησαν πολλαί ἄλλαι Μοναί,μεταξύ τῶν ὁποίων εἶναι ἡ  Σίμωνος Πέτρα, ἡ Μονή Σταυρονικήτα  καί ἄλλαι. Οἱ μονάζοντες εἰς τό Ὅρος ἤσαν ἐξ ὅλων τῶν κοινωνικῶν τάξεων πάσης μορφώσεως  καί ἰδιότητος καί ποικίλης ἐθνικότητος. Ἀφθονοῦσαν δέ καί  ἐπρωτοστάτουν οἱ πρίγκιπες καί ἐξ εὐγενῶν οἰκογενειῶν καταγόμενοι, καθώς καί οἱ ἀρτίας μορφώσεως μεγάλης ἁγιότητος μοναχοί. Βεβαίως δέν ἔλλειπον ἐκ μέσου αὐτῶν, μερικοί καιροσκόποι ,ἀνάξιοι καί φυγόπονοι. Ἡ πλειονότης ὅμως ἀπετελεῖτο ἀπό ἄνδρας πυρπολουμένους ὑπό ἐνθέου ζήλου ἀσκήσεως καί τελειοποιήσεως.

  Ἡ ζηλευτή αὔτη πολιτεία τοῦ Ἄθωνος, ὑπέστη μεγάλας καταστροφᾶς καί λεηλασίας ὑπό τῶν «Χριστιανῶν» Σταυροφόρων τῆς Δύσεως, πρός αἰώνιον στίγμα τῆς Παπικῆς Ἐκκλησίας. Μικρᾶς ἐπίσης ζημίας καί παρακμήν εἰς τό Ἅγιον Ὅρος ἐπέφερεν πρός καιρόν ἡ ἡσυχαστική ἔρις, καί ἀργότερον ἡ ἑξαπλωθεῖσα μεταξύ τῶν μοναχῶν Ἰδιορρυθμία, ὅποτε ἐξέλειπεν ἡ συνεργασία καί αὐταπάρνησις. Αἵ  ἐν συνέχεια ζημίαι τῶν Μονῶν ὑπό τῶν Τούρκων, βέβαια σοβαραί καί ἀνασταλτικαί τῆς ἐξελίξεως τοῦ μοναχισμοῦ, ἐν τούτοις ὠχριοῦν εἰς τήν σατανικήν καταστροφικήν μανίαν τῶν Σταυροφόρων καί τῶν Καταλανῶν  τῆς Δύσεως, ἤτις θά μείνει ἀνεπανάληπτoς. 

 Πολλᾶς ἐπίσης ζημίας ὑπέστησαν αἵ Ἁγιορείτικαι Μοναί κατά τήν περίοδον τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ,διότι ἡ  ἐκεῖ  Ἐπανάστασις γρήγορα κατεστάλη  ὑπό τῶν Τούρκων. Τότε πολλοί μοναχοί ἐβασανίσθησαν καί ἐσφάγησαν, αἵ Μοναί καί οἱ Ναοί ἐσυλήθησαν , τό μοναδικόν ἐπί τῆς Λαύρας τυπογραφεῖον ἐπυρπολύθη καί χιλιάδες χειρογράφων ἐρρίφθησαν  εἰς τάς ἑστίας, διά νά θερμάνουν τούς ἀξέστους ἐπιδρομεῖς. Τά ὑπόλοιπα ἔτη μέχρι τῆς Ρωσικῆς κομμουνιστικῆς ἐπαναστάσεως , χαρακτηρίζονται ὡς ἔτη ἐντόνου Ρωσικῆς παρουσίας εἰς τό Ἅγιον Ὅρος, διά συνεχοῦς ἀθρόας εἰσβολῆς Ρώσων μοναχῶν, ἐπιχορηγουμένων πλουσίως ὑπό τῶν Τσάρων, οἵτινες ἤθελον νά θέσουν ὁπωσδήποτε πόδα ἐπί τῆς Βαλκανικῆς, ἀρχιζοντες ἀπό τό Ἅγιον Ὅρος. Ἐκμεταλλευόμενοι οἱ Ρῶσοι τήν οἰκονομιήν ἀθλιότητα  τῶν πτωχῶν Ἑλληνικῶν Μονῶν, Σκητῶν καί Κελλίων καί τήν λειψανδρίαν αὐτῶν, πιέζοντες ἠγόραζον τό ἐν κατόπιν τοῦ ἄλλου αὐτά καί τά μετέβαλον εἰς τεραστίας οἰκοδομᾶς πολυανθρωποτάτας.

  Τό 1912,οἱ Ρῶσοι κατεῖχον ἐκτός της Μονῆς Ἄγ.Παντελεήμονος καί τῶν δύο σκητῶν, 34 κελλία ,ἐκ τῶν ὁποίων μερικά ἤσαν πράγματι πολυάνθρωποι Μοναί, καί 187 ἀσκητικᾶς καλύβας καί ἡσυχαστήρια ,ἀποτελοῦντες τό ἥμισύ του ὅλου μοναχικοῦ πληθισμοῦ τοῦ Ὅρους,ὁ ὁποῖος ἀπετελεῖτο ἐκ μοναχῶν πολλῶν ἐθνικοτήτων .Ὅμως ἄλλαι μέν βουλαί ἀνθρώπων, ἄλλα δέ Θεός κελεύει. Μέ τήν κομμουνιστικήν ἐπανάστασιν, ἔπαυσεν αὐτομάτως ἡ ρωσική διείσδυσις, καί διά μέσου τῶν ἑπομένων ἐτῶν, ἐμειώθη εἰς τό ἐλάχιστον ἡ παρουσία τῶν ρώσων καί γενικῶς τῶν Σλαύων εἰς τό Ὅρος. Ἀλλά μέ τήν κομμουνιστικήν ἐπανάστασιν,  ἔχασαν καί αἵ Ἑλληνικαί Μοναί ὅλα τά κτήματα καί μετόχια ,τά ὁποῖα εἶχον ἐν Ρωσία, καί ἡ οἰκονομκή ἐξαθλίωσις ἐπεδεινώθη.

  Μέ τήν ἔναρξιν τοῦ Ἑλληνοτουρκικοῦ πολέμου τό 1912, ἐψάλη ἐν τῷ ναῶ τοῦ Πρωτάτου κατανυκτική παράκλησις, ἐνῶ ὁ Τοῦρκος Καϊμακάμης εὐρίσκετο εἰς μικρᾶν ἀπόστασιν. Τήν 2αν Νοεμβρίου 1912, μόλις ἐνεφανίσθη πρό τοῦ Ἁγίου Ὅρους ἡ Ἑλληνική ναυαρχίς ΑΒΕΡΩΦ μετά μοίρας ἀντιτορπιλικῶν, ἐνθουσιασμός διέτρεξεν ἀπ’ἄκρου εἰς ἄκρον τήν Ἱεράν Χερσόνησον .Ὄτε δέ ναυτικόν ἄγημα ὕψωνεν ἐπί τοῦ Ἄθωνος τήν Ἑλληνικήν σημαίαν, οἱ κώδωνες τῶν ὑπερχιλίων Ναῶν τοῦ Ὅρους ἤρχισαν νά ἠχοῦν πανηγυρικῶς καί χαρμοσύνως. Ἡ Τουρκική ἀρχή κατελύθη τότε καί ἔκτοτε ἡ Ἱερά Χερσόνησος ἀποτελεῖ ἔδαφος Ἑλληνικόν. Ἐν συνέχεια, διαρκοῦντος τοῦ Ἑλληνοβουλγαρικοῦ πολέμου, τμῆμα Ἑλλήνων ἐνόπλων Μοναχῶν ἐξηνάγκασεν εἰς παράδοσιν ,τό ἐν τή Μονή Ζωγράφου ἀπόσπασμα βουλγαρικοῦ στρατοῦ, καθ’ ὅλην δέ τήν διάρκειαν τοῦ Ἅ΄ παγκοσμίου πολέμου, οἱ σύμμαχοι εἶχον ἐγκαταστήσει ἐκεῖ ἰσχυρᾶν φρουράν.

  Ἡ  συνθήκη τῶν  Σεβρῶν (1920),ἐπικυρωθεῖσα ἐν Λωζάννη (1923), ἀνεγνώρισε τήν Ἑλληνικήν ἐπικυριαρχίαν, διασφαλίσασα συγχρόνως τό ἀπαραβίαστον τῶν μή Ἑλληνικῶν Μονῶν. Κατά τό 1926 διά Νομοθετικοῦ Διατάγματος τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως ἐπεκυρώθη ὁ καταρτισθεῖς ὑπό τῆς συνάξεως τῶν μοναχῶν, Καταστατικός Χάρτης τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Δί’ αὐτοῦ καθορίζονται ἐπακριβῶς τά ὅρια τοῦ Ἀθωνικοῦ ἐδάφους, ὅπερ καθίσταται ἀναπαλλοτρίωτον καί διανέμεται μεταξύ τῶν 20 κυριάρχων Μονῶν καί ἀναγνωρίζεται τό προνομιακόν καθεστώς τοῦ Ἄθωνος ,διά τῆς ἀπαλλαγῆς ἐκ τῶν φόρων.

  Κατά τόν 2ον Πγκόσμιον πόλεμον τό Ἅγιον Ὅρος,ὑπέστη μετά τοῦ ὑπολοίπου ἔθνους ,τάς ταλαιπωρίας τῆς κατοχῆς καί πρός στιγμήν ἐκινδύνευσε νά περιέλθη εἰς Βουλγαρικᾶς χείρας (1941), ἀποσοβηθείσης τῆς τοιαύτης ἐπιβουλῆς δί’ ἐπεμβάσεως τῶν Γερμανῶν κατακτητῶν.  Μετά τήν ἀπελευθέρωσιν, αἵ Κομμουνιστικαί κυβερνήσεις τῆς Πολωνίας, Βουλγαρίας  Ρουμανίας καί Γιουγκοσλαυΐας, ἐδήμευσαν πάντα τά ἐπί τῶν χωρῶν αὐτῶν ἀθωνιτικά κτήματα καί Μετόχια καί ἡ οἰκονομική κατάστασις τοῦ Ἄθωνος ἐχειροτέρευσεν ἔτι πλέον.

  Τό Ἑλληνικόν Κράτος, ἐνδιαφερόμενον μεγάλως διά τήν προκοπήν τοῦ Ἁγίου Ὅρους, κατέβαλε καί καταβάλλει συντόνους προσπαθείας πρός τοῦτο, ἐντός τῶν περιορισμένων οἰκονομικῶν αὐτοῦ δυνατοτήτων.

  Αὐτή ἦτο ἐν περιλήψη ἡ ἱστορία τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἀρκετή ὅμως εἰς τό νά μᾶς παράσχη τά ἀπαραίτητα βασικά στοιχεῖα, ὥστε εἰς τήν συνέχειαν μέ τά σλάϊτς καί τήν ἀφήγησιν τοῦ μαγνητοφώνου, νά σχηματίσωμεν, ὅσον εἶναι δυνατόν πληρεστέραν εἰκόνα περί τοῦ Ἁγίου Ὅρους, τῶν Μοναχῶν του, τῶν Μονῶν του καί τῶν τελουμένων ἐκεῖ. Ὅμως ὅλα αὐτά, εἶναι ἡ μία ὄψις τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἡ ἐξωτερική, ἡ ἐπιφανειακή ἤ ὑλική ἄν θέλετε, ἀλλά ὑπάρχει καί ὁ Πνευματικός Ἄθως, τοῦ Μυστικισμοῦ, τῆς νοερᾶς ἀδιαλείπτου προσευχῆς, τῆς σιγῆς, τῆς ἀποκρύψεως καί τῆς αὐστηρᾶς ἀσκήσεως. Εἶναι ὁ ἐσωτερικός, ὁ κατ’ ἐξοχήν Ἅγιος Ἄθως. Ἀλλ’ αὐτόν δέν δύναται νά τόν συναντήσει κανείς εὐκόλως. Οὐδόλως μάλιστα ὅταν ἐπισκέπτεται τό Ὅρος μόνον μέ τουριστικόν ἤ φυσιολατρικόν ἤ Ἱστορικόν ἤ Καλλιτεχνικόν ἐνδιαφέρον.

  Ὁ Πνευματικός Ἄθως, δέν ζεῖ συνήθως εἰς τάς Μεγάλας Μονάς, ἀλλά εἰς ὁρισμένας Σκήτας, Κελλία καί Καλύβας, προπαντός δέ εἰς τά ἀπομεμακρυσμένα ἀσκητήρια καί σπήλαια, ὡς εἶναι τῶν Κατουνακίων, τῶν Καρουλίων, τῆς Ἐρήμου καί ἄλλα. Διά νά συναντήση κανείς τόν πνευματικόν Ἄθωνα, πρέπει νά διαθέτει περισσότερον χρόνον διά νά ἐρευνήση. Ἡ ἀρετή, ὅσον τελειοτέρα εἶναι, τόσο ἀποφεύγει τήν δημοσιότητα .Κρύβεται. Ἀκόμη ὁ ἀναζητητής τοῦ πνευματικοῦ Ἄθωνος , πρέπει νά ἔχει ὑπομονήν, πνεῦμα μαθητείας καί μυστικισμοῦ, ἀκόμη καί κάποιαν συγγένειαν ἤ ἔστω κάποιαν ἔφεσιν πρός αὐτήν τήν ζωήν τῆς ἀσκήσεως. Δηλαδή νά ζῆ κάπως ἤ νά ἀρέσκεται εἰς τήν ἄσκησιν, τήν ἀπάρνησιν τοῦ ἑαυτοῦ, εἰς τήν θυσίαν ὑπέρ τοῦ Κυρίου καί τῶν Συνανθρώπων του.

  Βέβαια ,εἰς ἠμᾶς ὁ χρόνος τόν ὁποῖον διαθέτομεν πρός ἐπίσκεψιν τῶν Μονῶν τοῦ Ἄθωνος, εἶναι ἐλάχιστος καί δέν θά ἐπιτρέψη εἰς ἠμᾶς, τοιαύτας ἐξαιρετικῆς φύσεως πνευματικᾶς ἀναζητήσεις, ὅμως , εἰς ὅσους ἐξ’ ἠμῶν ὑπάρχει πνεῦμα καί διάθεσις πνευματικῆς ἀνατάσεως καί ἀναγεννήσεως, θά δοθοῦν πιστεύω εὐκαιρίαι, ἔστω καί ἐκ τῶν ἀψύχων μά τόσο ζωντανῶν μνημείων, νά ἀντλήσουν πνευματικόν ὕδωρ πίστεως, εὐσεβείας, ἀνατάσεως καί ζωογονήσεως.

  Τελειώνω μέ τήν εὐχή, ὅπως ὁ Κύριος «ὁ ἄχρι τῆς παρούσης ὥρας ἀγαγῶν ἠμᾶς» ἐν ἀσφαλεία, διά πρεσβειῶν τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ,εἰς τήν ὁποίαν καί τό Ἅγιον Ὅρος ἔχει ἀφιερωθεῖ, ἀξιώση ἠμᾶς νά περατώσωμεν αἰσίως καί ἐπιτυχῶς τήν προσκυνηματικήν καί σπουδαίαν ταύτην ἐκδρομήν, συναποκομίζοντες πλούσια πνευματικά ὠφέλη, πρός ὁλοκλήρωσιν τῆς πίστεως, τοῦ χαρακτῆρος καί τῶν γνώσεων ἠμῶν, πρός δόξαν Θεοῦ καί κραταίωσιν τῆς Ἐκκλησίας.

  

  Εὐχαριστῶ θερμῶς πού μέ ἀκούσατε καί ζητῶ συγγνώμην διά τά λάθη καί τήν Μακρυγορίαν μου.

(   Τό χειρόγραφο αὐτῆς τῆς ἐργασίας μέ τίτλο: «ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ  ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΙ  ΠΕΡΙ  ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ» ,         ὁ   π. Ἀθανάσιος, κατά τήν περιπέτεια τῆς ὑγείας του , κάποια στιγμή  πριν λίγα χρόνια πού ξαναγύρισε στό σπίτι του στη Γραμμενίτσα, ἀφοῦ τό ἀνακάλυψε ἀνάμεσα στά ἀνακατωμένα ὑπάρχοντά του, τό κράταγε περιχαρής στά χέρια του, ἕνα ἀπόγευμα πού τόν ἐπισκέφτηκα καί μέ ἔβαλε νά τό διαβάσω εἰς ἐπήκοον καί ἄλλων  ἐπισκεπτῶν του. 

   Τήν ὥρα πού διάβαζα, διαπίστωσα πέρα ἀπό τήν ἄφατη ἱκανοποίησή του, καθώς ἔρχονταν στή μνήμη τοῦ παλιές εὐχάριστες ἀναμνήσεις καί τόν  ἄριστο συνειρμό τῶν σκέψεών του, ἀφοῦ ὅπου δυσκολευόμουν νά ἀναγνώσω κάποιες σβησμένες λέξεις, μοῦ τίς ἔλεγε ἐκεῖνος.

   Στό τέλος, μετά τή συζήτηση πού ἀκολούθησε, ὅταν τοῦ παρέδιδα τό χειρόγραφο, μοῦ τό χάρισε λέγοντας: « Πάρτο ἐσύ καί ὅ,τι θέλεις κᾶνε το».

   Ἐπειδή, κατά τή γνώμη μου, τό κείμενο αὐτό, πού βγῆκε καί γράφτηκε ὕστερα ἀπό πάρα πολλή πνευματική ἐργασία, ἑνός ἀνθρώπου πού ἀγάπησε τό Ὅρος, πρίν ἀκόμα τό γνωρίσει, μπορεῖ διαχρονικά νά βοηθάει μελλοντικούς ἐπισκέπτες τοῦ Ἁγίου Ὅρους, ἀποφάσισα νά τό καθαρογράψω γιά νά διαβάζεται εὐχερῶς ἀπό   ὅσους τό ἐπιθυμοῦν )